در این مقاله قصد داریم به طور جامع در مورد استانداردهای حسابداری صحبت کنیم اما پیش از آن مناسب است با مفهوم حسابداری، وظایف یک حسابدارو نیز برخی مفاهیم وابسته به آن‌ها به طور خلاصه آشنا شویم.
درباره مهم ترین استانداردهای حسابداری چه می‌دانید؟
همیشه داده‌های مالی پیچیده زیادی در یک شرکت، سازمان یا نهاد وجود دارد که تحلیل آن برای همه یکسان نیست. بنابراین باید سیستمی وجود داشته باشد که به این داده‌های مالی سامان ببخشد. این رویدادهای مالی برای مثال در یک شرکت تجاری باید به درستی جمع آوری و با کمک نرم افزارهای مالی و تجاری حسابداری پردازش و تحلیل شوند. پس از آن اطلاعات مالی پردازش شده باید به درستی طبقه بندی شوند تا به گونه‌ای قابل فهم برای عموم کارمندان و کارکنان شرکت تبدیل شوند.
حسابداری accounting چنین تعریفی دارد. در واقع حسابداری accounting که گاهی گزارشگری مالی نیز خوانده می‌شود از مهم ترین بخش‌های هر مجموعه است که پیشینه تاریخی آن به زمانی در تمدن‌های باستان بر می‌گردد. طی این گزارشگری مالی یا حسابداری accounting، گزارش‌های مالی یک شرکت توسط حسابدار گرد آوری می‌شود. با توجه به این موضوع، از جمله مهارت‌هایی که داشتن آن برای یک حسابدار ضروری است دقت و تمرکز کافی برای جمع آوری و پردازش داده‌هاست. همچنین یک حسابدار در عصر حاضر باید دارای آشنایی و تسلط کافی بر نرم افزارهای مالی و محاسباتی حسابداری باشد. در کنار این‌ها، برخورداری از هوش آماری بالا و داشتن مهارت در انجام محاسبات پیچیده ریاضی از دیگر ویژگی‌های یک حسابدار آزموده است. حسابداری یکی از رشته‌های پر کاربرد است که بازار کار خوبی دارد و خوب است تا افراد دارای دانش حسابداری با کسب مهارت‌های نرم افزاری شانس خود را در گرفتن بهترین جایگاه‌های حسابداری ارتقا دهند.
گزارشات مالی حاصل از بررسی صورت‌های تجاری یک شرکت، می‌تواند در ارتقا جایگاه آن شرکت نقش مهمی ایفا کند. برای مثال یک حسابدار به بررسی اطلاعات مالی و تجاری یک شرکت می‌پردازد و آن‌ها را به مدیریت آن شرکت ارائه می‌دهد. مدیریت می‌تواند بر اساس این بررسی‌ها اطلاعات سودمندی در مورد کیفیت سیستم مدیریتی شرکت تا به کنون بدست آورد و تصمیمات نهایی خود را بر اساس آن‌ها بگیرد.
شرکت‌ها گاهی خود دارای بخش حسابداری هستند که سیستم مالی شرکت را بررسی می‌کند. گاهی نیز شرکت کار بررسی و پردازش صورت‌های مالی خود را به صورت برون‌سپاری و به شرکت‌های حسابداری خارج از خود می‌سپارد. این گزارشات ارائه شده از سوی حسابداران به مدیریت نقش تعیین کننده‌ای در ارزیابی عملکرد مدیران مجموعه و اخذ تصمیمات آینده آن در جهت نیل به اهداف مجموعه دارند. حسابداری همچنین با بررسی صورت‌های مالی یک شرکت و ارائه آن‌ها به افراد ذی‌نفعی مانند سرمایه گذاران، به آن‌ها کمک می‌کند تا بهترین مکان را برای صرف سرمایه خود انتخاب کنند.
حسابداری موارد گسترده‌ای را شامل می‌شود و از این رو دارای انواع مختلفی است. در زیر سه نوع از رایج ترین زیر شاخه‌های آن را به اختصار بررسی می‌کنیم.
حسابداری مالی Financial accounting
حسابداری مالی از جمله فراگیرترین و پرکاربردترین شاخه‌های حسابداری محسوب می‌شود. طی این فرآیند اطلاعات مالی یک شرکت مثل ترازنامه‌ها، گزارش‌های مالیات، مجموع بدهی‌ها یا ضرر و زیان‌ها و ... در سیستم‌های مالی یک مجموعه ثبت می‌شوند. ثبت این اطلاعات بر اساس استانداردهای حسابداری صورت می‌گیرد.
حسابداری مدیریت Management accounting
حسابداری مدیریت مربوط به جمع آوری و پردازش صورت‌های مالی یک شرکت و قابل فهم کردن آن‌ها جهت ارایه به مدیر شرکت می‌باشد. مدیریت براساس این گزارشات برای آینده شرکت تصمیم می‌گیرد.
حسابداری مالیاتی Tax Accounting
با پیشرفت‌های اقتصادی قوانین مالیاتی حاکم بر مجموعه‌های تجاری هم پیچیده‌تر شد. از این رو در هر مجموعه نیاز به سیستمی جداگانه است تا به ارزیابی و تعیین پرداخت‌های مالیاتی و تهیه و ثبت اظهارنامه‌های مالیاتی بپردازد. لازم به ذکر است که استانداردهای حسابداری حاکم بر تهیه گزارشات مالی در این جا با استانداردهای حسابداری مالی متفاوت است.
حسابداری حقوقی
از جمله شاخه‌های مشکل حسابداری است که افراد مشغول به آن از حقوق‌های دریافتی بالایی برخوردار هستند. یکی از مسئولیت‌های چنین حسابداری‌ای ارائه تعریفی از هویت جرم‌های تجاری صورت گرفته توسط مجرم است که در پی جست‌وجو برای یافتن خطاهای رخ گرفته در سازمان صورت می‌گیرد.
حسابداری بازرگانی
حسابداری بازرگانی در انجام کارهای تعیین کننده در موفقیت یک شرکت نقش شاخصی دارد. حسابدار در این شاخه از حسابداری باید گزارشی از سود و ضررهای محتمل شده شرکت را براساس معیارهای بین‌المللی گرد آوری و به مدیریت ارئه دهد. تهیه این گزارشات باید به صورت دوره‌ای باشد تا مدیریت بتواند به صورت بروز از عملکرد شرکت خود مطلع شود.
گزارشات مالی گرد آوری شده توسط حسابداران شامل چه مواردی می‌شوند؟
این صورت‌های مالی شامل مواردی که در ادامه ذکر می‌شوند هستند؛
• دارایی‌های یک شرکت که شامل تمامی منابع تجاری و اقتصادی‌ای هستند که منجر به کسب درآمد برای شرکت می‌شوند
• بدهی‌هایی که چه به صورت پول نقد و یا به صورت کالا و خدمات باید توسط شرکت پرداخت شوند
• حقوق سهامداران و سرمایه گذاران که از مجموع این بدهی‌ها و دارایی‌ها محاسبه می‌شوند
• درآمد کلی کسب شده توسط سازمان
• سود و ضرر محتمل شده سهامداران
تا به این جا با مفهوم حسابداری و انواع آن، مفهوم گزارش‌های مالی و مثال‌هایی از آن و وظایف یک حسابدار آشنا شدیم. در ادامه به توضیح مفهومی جدید و پرکاربرد در حسابداری می‌پردازیم.
انجام صحیح فرآیند حسابداری و گزارشگری رویدادهای مالی شرکت‌ها و سازمان‌های مختلف توسط حسابداران یکی از فرآیندهای بسیار مهم و کلیدی برای هر نهاد محسوب می‌شود. بنابراین این گزارش‌ها باید بسیار دقیق، گویا و شفاف باشند. راه حل اندیشیده شده برای دستیابی به چنین دقتی تدوین اصول و روش‌های مشخصی برای چگونگی انجام فرآیند حسابداری صورت‌های مالی بود. این اصول و روش‌ها باعث ایجاد اجتماع و هماهنگی در رویه‌های سابق فرآیند حسابداری شد. در واقع به کمک این اصول در روش‌های گزارشگری صورت‌های مالی بین شرکت‌های مختلف یکسان سازی صورت گرفت. این اصول مشترک که استانداردهای حسابداری بین‌المللی international accounting standards نامیده می‌شوند باعث یکپارچگی چگونگی تهیه گزارش‌های مالی و حسابداری شده اند. گزارش‌های مالی‌ای که بر این اصول منطبق نباشند از صلاحیت کافی برای ارائه و اعتماد برخوردار نیستند. این استانداردها قلمرو و مرزهای مجاز حسابداری را برای حسابداران مشخص می‌کنند و در واقع قوانین و مقررات حاکم بر حیطه حسابداری هستند.
استانداردهای حسابداری بین‌المللی international accounting standards : این استاندارها به صورت بین‌المللی پذیرفته شده اند و صاحبان شرکت‌های بین‌المللی باید آن‌ها را در گزارشگری صورت‌های مالی خود در نظر بگیرند. این استانداردهای بین‌المللی مطابق با سیستم‌های مالی و اقتصادی هر کشور می‌تواند به صورت جزئی تغییر کنند. همچنین این استانداردها هماهنگ با تغییرات کشور تغییر می‌کنند تا پاسخگوی نیازهای جدید به وجود آمده باشند.
افرادی که به مطالعه گزارش‌های مالی تهیه شده از گردش‌های مالی شرکتی می‌پردازند، ترجیح می‌دهند که این گزارشات از استانداردهای مصوبه پیروی کرده باشند. در این استانداردها دستورالعمل‌های کمک کننده و راهنما برای حسابداران نیز وجود دارد. برای مثال یک حسابدار با مراجعه به این اصول عمومی مورد توافق حسابداری می‌تواند نحوه ثبت هرکدام از رویدادهای مالی و تجاری را بیابد.
گزارش‌های مالی‌ای که با توجه به این استانداردها ثبت شده باشند می‌توانند گزینه مناسبی جهت مقایسه با سایر گزارش‌های مالی باشند. بدین صورت حسابدار با مطالعه و تحلیل این گزارش‌ها می‌تواند مشخص کند که آیا یک شرکت یا سازمان بر پایه‌های استواری بنا شده است یا خیر. در ادامه مدیریت یک شرکت می‌تواند با مطالعه این مقایسه ها تصمیمات آینده لازم جهت بهبود شرایط را بگیرد.
گزارش‌های مالی ثبت شده بر پایه این استانداردها از شفافیت خوبی برخوردار هستند که این موضوع به سرمایه گذاران و صاحبان سهام کمک می‌کند بهترین مجموعه را جهت سرمایه گذاری انتخاب کنند.
سابقه استانداردهای مربوط به حسابداری در ایران
تدوین استانداردهای حسابداری در ایران بر عهده‌ی سازمان حسابرسی است. این نهاد در سال 1371 تاسیس شد تا استانداردهای گزارش گری مالی ایران را بر اساس استانداردهای بین‌الملل و نیز شرایط حال حاضر کشور تدوین کند. این استانداردها یکنواختی گزارش صورت‌های مالی را باعث می‌شدند. در ابتدای راه این استانداردها به صورت پیش‌نویس ارائه می‌شدند تا افرادی که از آن‌ها سود می‌برند نظرات خود را اعلام کنند. در این حالت کیفیت این استانداردها افزایش پیدا می‌کرد. این اصولی که در معرض نظرخواهی عمومی قرار گرفته بودند سپس در ادامه با تایید کمیته حسابرسی به ثبت و اجرا می‌رسیدند.
انواع و تعداد استانداردهای حسابداری بین‌الملل
به تعداد 42 استاندارد حسابداری تا کنون توسط سازمان حسابرسی ایران به ثبت رسیده است که از این میان 41 استاندارد پذیرفته شده اند و به عنوان استانداردهای ضروری و لازم الاجرا به تصویب رسیده اند. در سال 98، استاندارد حسابداری شماره 42 (اندازه‌گیری ارزش منصفانه) به صورت پیش‌نویس منتشر شد. یک حسابرس یا حسابدار باید با این استانداردها آشنایی کامل داشته باشد. از این رو در ادامه هر کدام از آن‌ها را نام می‌بریم.
این استانداردهای تصویب و اجرا شده توسط حسابداران به شرح زیر است:
استاندارد حسابداری شماره 1: چگونگی ارائه صورت‌های مالی
استاندارد حسابداری شماره 2: صورت گردش‌های نقدی
استاندارد حسابداری شماره 3: درآمدهای عملیاتی
استاندارد حسابداری شماره 4: حسابداری ذخایر، بدهی‌ها و دارایی‌های احتمالی
استاندارد حسابداری شماره 5: رویدادها بعد از تنظیم ترازنامه
استاندارد حسابداری شماره 6: گزارش‌های عملکرد مالی (این استاندارد از سال 98 کنار گذاشته شده است)
استاندارد حسابداری شماره 7: به طور کلی حذف شده است.
استاندارد حسابداری شماره 8: حسابداری موجودی مواد و کالا
استاندارد حسابداری شماره 9: حسابداری قراردادهای طولانی مدت
استاندارد حسابداری شماره 10: کمک‌های بلاعوض دولتی
استاندارد حسابداری شماره 11: دارایی‌های ثابت مشهود
استاندارد حسابداری شماره 12: افشای اطلاعات در ارتباط با افراد وابسته
استاندارد حسابداری شماره 13: حسابداری هزینه‌های تامین مالی
استاندارد حسابداری شماره 14: چگونگی ارائه دارایی‌ها و بدهی‌های جاری
استاندارد حسابداری شماره 15: حسابداری سرمایه گذاری‌ها (اصلاح شده)
استاندارد حسابداری شماره 16: اثرات نرخ‌بندی‌های ارز
استاندارد حسابداری شماره 17: حسابداری مایملک نامشهود
استاندارد حسابداری شماره 18: صورت‌های مالی ترکیبی و سرمایه گذاری واحدهای تجاری غیراصلی
استاندار حسابداری شماره 19: حسابداری ترکیب واحدهای تجاری و اقتصادی
استاندارد حسابداری شماره 20: سرمایه گذاری واحدهای تجاری غیرمستقل
استاندارد حسابداری شماره 21: حسابداری اجاره‌ها (اصلاح شده)
استاندارد حسابداری شماره 22: گزارشگری تجاری بین دوره‌ای
استاندارد حسابداری شماره 23: حسابداری شراکت‌های اختصاصی
استاندارد حسابداری شماره 24: حسابداری واحدهای اقتصادی در مرحله پیش از سود
استاندارد حسابداری شماره 25: گزارشگری بر حسب بخش‌های مختلف
استاندارد حسابداری شماره 26: فعالیت‌های مربوط به کشاورزی
استاندارد حسابداری شماره 27: طرح‌های در ارتباط با مزایای بازنشستگی
استاندارد حسابداری شماره 28: فعالیت بیمه عمومی
استاندارد حسابداری شماره 29: فعالیت‌های اجاره یا ساخت ملک‌ها
استاندارد حسابداری شماره 30: سود سهام
استاندارد حسابداری شماره 31: دارایی‌های راکد نگهداری شده برای فروش و عملیات‌های متوقف شده
استاندارد حسابداری شماره 32: کاهش اعتبار دارایی‌ها
استاندارد حسابداری شماره 33: حسابداری امتیازات بازنشستگی اعضای کارکنان
استاندارد حسابداری شماره 34: روش‌های حسابداری، تغییر در تخمین‌های حسابداری و خطاهای صورت گرفته
استاندارد حسابداری شماره 35: مالیات بر درآمد
استاندارد حسابداری شماره 36: ابزارهای مالی؛ ارائه
استاندارد حسابداری شماره 37: ابزارهای مالی؛ افشا
استاندارد حسابداری شماره 38: حسابداری ترکیب‌های تجاری
استاندارد حسابداری شماره 39: صورت‌های مالی تلفیقی
استاندارد حسابداری شماره 40: شراکت‌ها
استاندارد حسابداری شماره 41: افشای منفعت‌های سایر واحدهای تجاری
بخش‌های مختلف استانداردهای حسابداری
این استانداردها با کمک سه بخش چگونگی توصیف و ارزیابی صورت‌های مالی را تشریح می‌کنند.
1. تشریح مسائل موجود: این اصول تعریف شده‌ی حسابداری مشکلات و دشواری‌های شایع در حرفه‌ی حسابداری را شناسایی کرده و به صورت شفاف برای عموم شرح می‌دهند.
2. بحث با استدلال: اصول حسابداری پس از شناسایی و تشریح مشکلات با بیانات محکم و منطقی راه‌های حل و مقابله با این مشکلات ایجاد شده را بررسی و پیدا می‌کند.
3. ارائه‌ی رهنمون‌های مناسب: در نهایت در این اصول راهکارهای مطلوب جهت حل مشکلات، پس از بررسی ارائه خواهند شد.
چگونگی تدوین یک استاندارد حسابداری
در راستای تدوین هرکدام از این استانداردها توسط سازمان حسابرسی مراحل مختلفی طی می‌شود. در ابتدا لازم است تا مساله مورد نظر به طور دقیق تشخیص داده شود. در پی این تشخیص سمت و سوی انجام تحقیقات هم مشخص می‌شود. پس از تعیین مساله بررسی‌های اولیه آغاز می‌شود. حین انجام این بررسی‌ها مشخص می‌شود که آیا تدوین یک اصل حسابداری جدید جهت حل مساله لازم و ضروری است یا خیر. اگر تدوین این اصل حسابداری ضروری بود، پیش‌نویسی از آن توسط سازمان حسابرسی ایران تهیه می‌شود. پس از نظرخواهی و تایید عمومی در خصوص پیش‌نویس منتشر شده، حال وقت تدوین و ثبت رسمی آن است. این ثبت رسمی با تصویب شدن نهایی پیش‌نویس تدوین شده صورت می‌گیرد