مالیات میزان مشخصی از درآمد افراد صاحبان مشاغل است که در نظام‌های مختلف به ۲ صورت خوداظهاری و علی‌الرأس دریافت می‌شود. رایج‌ترین شکل آن دریافت مالیات به‌صورت خوداظهاری است که در نظام مالیاتی ایران نیز به این صورت محاسبه می‌شود. به صورتی که اشخاص حقوقی و حقیقی بدون مشارکت کارشناسان سازمان مالیات میزان درآمد و سود و زیان خود را به اداره مالیات ارائه کرده و سازمان مالیات بعد از بررسی‌های لازم میزان مالیاتی که باید پرداخت شود را مشخص می‌کند. برای این امر لازم است افراد اظهارنامه عملکرد خود را تهیه و ارسال نمایند.
اظهارنامه عملکرد به چه معنی است؟
برای تعریف اظهارنامه می‌توان گفت نزدیک‌ترین کلمه برای معنی آن گزارش فعالیت‌های مالی است که در طول یک سال انجام‌گرفته و بررسی می‌شود و از میزان درآمد و سود و زیان فرد در طول یک سال محاسبات لازم صورت‌گرفته و مقدار مالیات تعیین می‌شود. اما برای آگاهی از بیان دقیق‌تر باید به این کار اشاره کرد که اظهارنامه نوعی گزارش است که برای اظهار هر نوع فعالیت و عملکرد مالی که در طول سال صورت‌گرفته از جمله درآمدها، هزینه‌ها، دارایی‌ها، بدهی‌ها، سرمایه، معافیت‌هایی که به آنها مالیات تعلق می‌گیرد و همچنین بخشودگی‌های مالیاتی، و دیگر اطلاعاتی که به اشخاص حقیقی و حقوقی و محل زندگی و کسب آنها، مربوط است .برای تهیه اظهارنامه اشخاص حقیقی و حقوقی که مشمول مالیات می‌شوند بر اساس قانون مالیات مستقیم متعهد خواهند شد کلیه درآمد و سود و زیان خود را ابلاغ نمایند و بر اساس آن، ۲۵ درصد از کل سود خود که طی سال مالی بررسی می‌شود اظهارنامه عملکرد را تکمیل نموده و آن را، به سازمان مالیات بپردازند. این به معنی تنظیم و تهیه اظهارنامه عملکردی سالانه افراد یا گزارش مالی وی به طور کاملاً شفاف و واضح برای سازمان مالیات است. آنچه در این گزارش مورد بررسی قرار می‌گیرد اعم از کلیه فعالیت‌های مالی شامل درآمدها، سود، زیان، معافیت‌ها، بخشودگی‌ها، بدهی‌ها است.
برای تکمیل اظهارنامه فرم‌های لازم که شامل اطلاعات مالی مودی است تکمیل و بعد از بررسی کامل به سازمان مالیات ارسال و کد رهگیری اخذ می گردد لازم به ذکر است درهمین زمان مالیات اظهار شده باید پرداخت ویا ترتیب پرداخت داده شود. سپس اظهارنامه عملکردی مودیان توسط ممیزان و کارشناسان سازمان مالیات مورد سنجش قرار گرفته و مطابق قوانین مالیاتی میزان مالیات تعیین شده (در صورت نیاز ،مبلغ تعدیل می شود) و در اختیار مودیان قرار می‌گیرد. در این صورت علاوه بر شفاف بودن اطلاعات و انجام امور در کمترین زمان از پرداخت هزینه‌های غیرضروری نیز جلوگیری می‌شود. ارسال اظهارنامه عملکرد سازمان‌ها و شرکت‌های مختلف بر اساس سال مالی آن در بازه زمانی مشخصی تعیین می‌شود.
تهیه اظهارنامه عملکرد مشمول چه کسانی می‌شود؟
کلیه اشخاص حقیقی که صاحب درآمد و کسب‌وکار بوده بر اساس ماده ۹۵ قانون مالیات‌های مستقیم متعهد خواهند بود که گزارشی از عملکرد یک‌ساله مالی خود را با تهیه اظهارنامه عملکردی به سازمان امور مالیاتی ابلاغ نمایند. همچنین اشخاص حقوقی که صاحب برند یا شرکت ثبت شده باشد نیز موظف هستند طبق ماده ۱۱۰ قانون مالیات‌های مستقیم اظهارنامه عملکرد سالیانه خود را تهیه و به همراه ترازنامه سود و زیان خود به سازمان امور مالیاتی ارسال نمایند و حتماً بایستی این کار در زمان تعین شده از سوی سازمان مالیات تحویل نمایند.
چه اطلاعاتی برای تهیه و ارسال اظهارنامه عملکرد نیاز است؟
• صورت وضعیت مالی شامل اطلاعات دارائی ها،بدهی ها وحقوق صاحبان سهام کلیه اشخاص حقیقی مشمول و حقوقی (صاحبان کارخانه‌ها و معادن و هتل‌ها و بیمارستان‌ها و زایشگاه‌ها، صرافی‌ها و فروشگاه‌های زنجیره‌ای و کلینیک‌های تخصصی و..)
• صورت سود و زیان شامل کلیه انواع هزینه ها، درآمد ها
• گزارش گردش مواد و کالا
• ارائه گزارش کامل از مشخصات،میزان سهم الشرکه و... صاحبان سهام برای اشخاص حقوقی.
• گزارش بهای تمام شده برای کلیه خدمات ،کالا های ارائه شده ،خرید و فروش برای شرکت های تولیدی ،خدماتی و پیمانکاری.
• ارائه صورت قراردادهای انجام شده و هزینه کل انجام پروژه برای شرکت‌های پیمانکاری
• ارائه شماره ثبت پلمب دفاتر قانونی.
• ارائه صورت پرداخت کلیه مالیات‌هایی که تحت عناوین مختلف در طول سال انجام شده( این مالیات‌ها می‌تواند شامل مالیات تکلیفی، ارزش‌افزوده و... باشد).
• ارائه اطلاعات لازم هویتی و محل کسب همراه با آدرس کامل.
قبل از تهیه اظهارنامه انجام چه کاری ضروری است؟
برای انجام امور مالیاتی و تهیه اظهارنامه عملکردی در ابتدای کار باید وارد سایت سازمان مالیات شده و ثبت‌نام انجام دهید تا کد مالیاتی دریافت نمایید. همچنین در زمان ثبت‌نام برای هر شخص نام کاربری و رمز عبور خاص اختصاص یافته که لازم است در حفظ محرمانه بودن آن کوشا باشید زیرا این رمز عبور و نام کاربری برای انجام کلیه فعالیت‌های مالیاتی در سایت ضروری بوده و برای تکمیل و ارسال اظهارنامه عملکردی نیز به آن نیاز خواهید داشت. بعد از انجام مراحل لازم برای تهیه و تکمیل فرم‌های اظهارنامه می‌بایست کد پیگیری دریافت نمایید تا از طریق آن وضعیت اظهارنامه را بررسی و پیگیری نمایید.
مودیان برای ارسال اظهارنامه تا چه زمانی وقت دارند؟
زمان تعیین شده از سوی اداره مالیات برای تهیه و ارسال اظهارنامه عملکرد مودیان حقوقی تا چهار ماه بعد از پایان سال مالی و برای مودیان حقیقی سه ماه بعد از پایان سال مالی است. که در صورت صلاحدید سازمان امور مالیاتی قابل تمدید نیز می باشد. درصورتی‌که مودیان مالیاتی در تاریخ مقرر شده نسبت به ارسال اظهارنامه عملکردی خود اقدام نکنند مشمول جرائم غیر قابل بخشودگی و حذف مشوق های مالیاتی خواهند شد .
مودیانی که اظهارنامه خود را ارسال نکنند چقدر جریمه می‌شوند؟
بر اساس ماده ۱۹۲ قانون مالیات‌های مستقیم درصورتی‌که مودی مشمول مالیات در مهلت تعیین شده از سوی سازمان مالیات اظهارنامه مالیاتی خود را تکمیل و ارسال نکند مشمول مالیات غیر قابل بخشودگی معادل سی درصد از مالیات متعلق برای اشخاص حقوقی وصاحبان مشاغل و ده درصد مالیات متعلق برای سایر مودیان خواهد شد.
جایزه خوش‌حسابی و ارسال به‌موقع اظهارنامه چیست؟
انجام امور مالیاتی به زمان کافی و تخصص نیاز دارد و از حساسیت بالایی برخوردار است. ازاین‌رو برای انجام امور مالیاتی از جمله تهیه اظهارنامه لازم به مراجعه به افراد متخصص است. همچنین ممکن است در این باره هزینه و انرژی زیادی مصرف کنید. اما ارسال دقیق و به موقع اظهارنامه، مورد توجه قرار می‌گیرد و برای مودیان خوش‌حساب امتیازاتی در نظر گرفته می شود.
وفق ماده 189 قانون مالیات های مستقیم ،صاحبان مشاغل چنانچه طی سه سال متوالی ترازنامه و حساب سود و زیان و دفاتر و مدارک آنان مورد قبول قرار گرفته‌باشد و مالیات هر سال را در سال تسلیم اظهارنامه بدون مراجعه به هیات‌های حل اختلاف مالیاتی پرداخت کرده‌باشند معادل پنج درصد (5%) اصل مالیات سه سال مذکور علاوه بر استفاده از مزایای مقرر در ماده (190) قانون مالیات‌ها بعنوان جایزه خوش‌حسابی از محل وصولی‌های جاری پرداخت یا در حساب سنوات بعد آنان منظور خواهد شد.
اظهارنامه چطور رسیدگی می‌شود و این امکان اصلاح آن وجود دارد؟
بعد از ارسال اظهارنامه به سازمان امور مالیاتی، ممیزین و کارشناسان سازمان تا یکسان مهلت دارند تا بعد از بررسی دقیق اظهارنامه مقدار مالیات مورد نظر را تعیین و حداکثر تا مدت زمان سه ماه پس از اتمام مهلت ذکر شده برگ تشخیص مالیاتی را صادر نموده و به مودی ابلاغ می نماید. در صورت تمکین مودی مالیات مذکور پرداخت وپرونده بسته می شود ،اما در صورت نیاز به اعتراض سی روز زمان جهت ثبت اعتراض به برگ تشخیص در اداره امورمالیاتی از تاریخ صدور برگ تشخیص برای مودی وجود دارد.
نرخ مالیات های موظفی مودیان چگونه محاسبه می شود ؟
تعیین میزان مالیات باتوجه به میزان درآمد افراد مشخص می‌شود. مطابق ماده ۱۰۵ و 131 مالیات مستقیم میزان این نرخ برای اشخاص حقیقی و حقوقی تعیین می‌شود.
در قانون از چند نوع اظهارنامه عملکردی نام برده شده است؟
• بر اساس ماده ۱۱۰ قانون مالیات‌های مستقیم تمام اشخاص حقوقی می‌بایست تا ۴ ماه پس از سال مالی اظهارنامه عملکرد خود را همراه با ترازنامه و محاسبه میزان سود و زیان به همراه مشخصات کامل شرکا و سهام‌داران در صورت وجود به سازمان امور مالیاتی ابلاغ شود و مبلغ مالیات مشخص شده را پرداخت نمایند. اگر تغییراتی در اطلاعات ارسالی به وجود آید این تغییرات را می‌توان در سنوات بعدی اصلاح و ارسال نمود .
• تمام اشخاص حقیقی که در گروه شغلی اول و دوم قرار می‌گیرند باید اظهارنامه عملکرد خود را در زمان تعیین شده ارسال نمایند .
• همچنین برای اشخاص حقیقی که در گروه شغلی سوم قرار گرفته‌اند باید نسبت به تکمیل و ابلاغ اظهارنامه عملکرد خود در زمان تعیین شده اقدام نمایند. مشاغل گروه سوم مشاغلی است که طبق طبقه بندی سازمان امور مالیاتی در گروه اول و دوم قرار نگیرند .
• کلیه اشخاص حقیقی صاحبان املاک که فاقد هرنوع در آمدی هستند بر اساس ماده ۵۷ و ۸۰ قانون مالیات‌های مستقیم موظف به تهیه و ارسال اظهارنامه هستند.
• همچنین در ماده ۸۰ قانون مالیاتی‌های مستقیم دررابطه‌با حق واگذاری املاک و ارائه اسناد آن تا سی روز بعد از انجام معامله گفته شده که اظهارنامه عملکردی دراین‌رابطه باید با فرمت تعیین شده توسط سازمان امور مالیاتی ارسال گردد.
• و نوع آخر اظهارنامه عملکردی، اظهارنامه انحلال است که بر اساس ماده ۱۱۴ و ۱۱۶ قانون مالیات‌های مستقیم تهیه و ارسال شود. در ماده ۱۱۴ قانون مالیات‌های مستقیم در مورد اشخاص حقیقی بیان شده است که مکلف‌اند پیش از تشکیل مجمع‌عمومی و تعیین تصمیم برای انحلال شرکت اظهارنامه مالیاتی خود را که حاوی صورت وضعیت دارایی‌ها و بدهی‌ها است را با فرمت مشخص شده از سوی سازمان امور مالیاتی تکمیل و ارسال نمایند و ماده ۱۱۶ نیز در باره‌ی مودیانی که شرکت خود را منحل کرده‌اند این‌طور ذکر کرده است که تا حداکثر شش ماه از تاریخ انحلال شرکت میزان مالیات تعیین شده طبق اظهارنامه قانون ماده ۱۱۴ و ۱۱۵ باید پرداخت شود و میزان مالیات بر اساس ماده ۱۰۵ تعیین می‌شود.
ماده ۱۰۵ قانون مالیات نیز دررابطه با ۲۵ درصد جمع درامدهای شرکت در ایران و خارج از کشور با کسر زیان‌های وارد شده و معافیت‌های قانونی صحبت کرده و مودیانی مشمول این ماده قانونی موظف به پرداخت آن هستند.
باتوجه‌به آنچه در این مطلب ذکر شد برای تهیه اظهارنامه عملکردی باید با مشورت افراد آگاه به مسائل مالی انجام شود و کلیه موارد در این موضوع به‌صورت دقیق و با جزئیات انجام گیرد. هرگونه خطا در این عملیات می‌تواند منجر به شامل شدن شخص در علی‌الراس شود. در این صورت انجام امور مالیاتی فرد تحت نظارت و کنترل کارشناسان و یا ممیزی‌های سازمان باید انجام گیرد که به بررسی کامل و دقیق کلیه اسناد و مدارک مالی و تعیین نرخ مالیات بر اساس شواهد و مدارک در دسترس انجام می‌شود. اما مشکل قابل‌توجه در این مورد متفاوت بودن میزان مالیات تعیین شده در این روش است. این مقدار بسیار بیشتر از آنچه در روش خوداظهاری معین می‌شود خواهد بود. ازاین‌رو لازم است برای دقت و شفاف بودن امور از نیروی متخصص در این زمینه کمک بگیرید. امروزه تعداد زیادی کارشناسان مالی و حسابداری متخصص برای انجام امور مالی و تهیه اظهارنامه عملکردی بهترین انتخاب برای کسب نتیجه درست خواهد بود.